روایتی از مجاهدت‌های فرهنگی آیت‌الله مدنی در «چشمه‌ای در میانچال»

مهدی علاءالدینی کارگردان مستند «چشمه‌ای در میانچال» که در دهمین جشنواره فیلم «عمار» حضور دارد، در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: مستند «میانچال» به بازخوانی یک ماجرای تاریخی در شهر کاشان می‌پردازد، در خلال این اثر می‌توانیم ویدیوهای به جامانده از دوران قبل از انقلاب را مشاهده کنیم و با تاریخچه فعالیت‌های فرهنگی مسجد میانچال آشنا شویم.

وی افزود: مستند «میانچال» بر پایه یک دوره مطالعات تاریخی حول فعالیت‌های مسجد میانچالِ کاشان در دوران قبل از انقلاب انجام شده است، در اولین سفری که به شهر کاشان داشتیم و بازدیدهایی که از مسجد میانچال صورت گرفت، به این جمع‌بندی رسیدیم که در ساخت این مستند از قالب بازسازی نمی توان کمک گرفت لذا بنا بر این شد که با انجام مصاحبه و گفتگو با افرادی که سابقاً در مسجد میانچال فعالیت داشته‌اند، این مستند را تهیه کنیم و به این طریق بخشی از وقایع تاریخی شهر کاشان را بازگو کنیم.

این مستندساز که با تولید مستند «چشمه‌ای در میانچال»، اولین اثر خود در حوزه مستندسازی را به ثبت رسانده است، عنوان کرد: نگارش فیلمنامه این مستند حدوداً یک ماه به طول انجامید، تهیه مصاحبه‌ها نیز با همه مشکلاتی که وجود داشت در چهار ماه به سرانجام رسید.

علاءالدینی عنوان کرد: بخشی از مصاحبه‌هایی که در خلال مستند «چشمه‌ای در میانچال» به کار رفته مربوط به گفتگوهایی است که با آقای صفایی مسئول تیم تحقیق و پژوهش حول موضوع مسجد میانچال انجام شده است، بخش دیگر مصاحبه‌ها مربوط به اهالی قدیم شهر کاشان است که در فعالیت‌های فرهنگی مسجد میانچال در دوران قبل و بعد از انقلاب حضور داشته‌اند.

وی به بیان برخی مشکلات و محدودیت‌های ساخت مستندهای تاریخی پرداخت و اضافه کرد: بزرگترین مشکلی که در مراحل ابتدایی ساخت مستند میانچال با آن رو به رو بودیم، نداشتن اسناد تاریخی از قبیل تصاویر آرشیوی بود به عبارتی در مصاحبه‌هایی که انجام می شد اهالی شهر کاشان کم و کیف اتفاقات و فعالیت‌های صورت‌گرفته در مسجد میانچال را بیان می‌کردند اما ما به ازای آن مستنداتی وجود نداشت، تا اینکه گروه مستندسازی با نوه‌ آیت الله مدنی آشنا شدند و توانستیم از طریق او به یک منبع آرشیوی ارزشمند که از زمان قبل از انقلاب باقی مانده بود دست پیدا کنیم. اصل کار از زمانی شروع شد که به آرشیو تصاویر دست یافتیم به گونه ای که قصه فیلم دستخوش تغییر شد.

این مستندساز ضمن اشاره به اهمیت استفاده از آرشیو در مستندهای تاریخی یادآور شد: در مراحل ساخت مستند و برای تهیه تصاویر آرشیویِ مربوط به مسجد میانچال به شبکه مستند و مرکز اسناد انقلاب اسلامی مراجعه کردیم اما تصاویری از آن زمان وجود نداشت.

علاءالدینی عنوان کرد: در واقع مراحل پژوهشی و مصاحبه‌های مستند «چشمه‌ای در میانچال» سال گذشته تهیه شده بود اما به دلیل نداشتن تصاویر آرشیوی موفق به حضور در نهمین دوره جشنواره نشدیم.

وی اظهار کرد: قبل از اینکه به تصاویر آرشیوی دست پیدا کنیم، تصمیم گرفتیم برای پر کردن خلا مستندات تاریخی ادامه کار را بر مبنای بازسازی تاریخی به پیش ببریم اما مشکلی که وجود داشت این بود که مسجد میانچال که محل فعالیت‌های فرهنگی قبل از انقلاب بود دست‌خوش تغییراتی شده بود که نمی‌شد حس و حال آن زمان را منتقل کرد، از سویی تهیه مستند بازسازی هزینه‌های زیادی را در بر داشت و زمان زیادی می‌طلبید.

این مستندساز عنوان کرد: نقطه تمایز مستند «چشمه‌ای در میانچال» با دیگر مستندهای مشابه در صداقت آن است به گونه ای که مخاطب هنگام دیدن این مستند با یک روایت صادقانه در مورد پاره‌ای از تاریخ رو به رو می شود، از سویی مستند میانچال به گونه ای ساخته شده است که طیف‌های مختلف و ذائقه‌های مختلف را مخاطب خود قرار دهد و اینطور نباشد که صرفاً برای مردم شهر کاشان جذاب باشد. این مستند در واقع برای کل ایران ساخته شده است و می‌تواند الگویی برای مدیریت فرهنگی در سطح مساجد کشور باشد.

علاءالدینی اضافه کرد: در مستند میانچال علاوه بر ویدیوهای آرشیوی و مصاحبه با افراد مطلع، سرودها و موسیقی هایی به کار رفته که مربوط به دوران قبل از انقلاب است، حتی بخشی از آنها در همان مسجد میانچال ساخته شده است.

وی به دلایل کمبود اسناد آرشیوی در مورد اتفاقات تاریخی اشاره کرد و یادآور شد: تئاترها و سرودهای برگزار شده در مسجد میانچال توسط پسر آیت الله مدنی فیلمبرداری شده است البته فیلم‌های به جا مانده از آن زمان زیاد نیست چراکه اولاً در آن بازه زمانی به دلیل فضای امنیتی و خفقان حاکم بر جامعه، امکان برگزاری چنین مراسم‌هایی و تهیه فیلم وجود نداشت همچنین کسانی که از اینگونه مراسم‌ها فیلم تهیه می‌کردند واهمه‌ آن را داشته‌اند که ویدیوهای ضبط شده به دست مامورین ساواک بیفتد و برای آنها دردسرساز شود.

این مستندساز عنوان کرد: فیلم‌هایی که به آن دسترسی پیدا کردیم با گذشت زمان دچار آسیب شده بود و قابل استفاده نبود، این فیلم‌ها تماماً روی دی‌وی‌دی کپی شد و در مستند مورد استفاده قرار گرفت اینجا لازم می‌دانم از جناب آقای سعادت که زحمت تدوین مستند «چشمه‌ای در میانچال» را بر عهده گرفتند تشکر و قدردانی کنم.

علاءالدینی در پایان ضمن مقایسه جشنواره «عمار» با دیگر جشنواره‌های هنری و سینمایی گفت: بدون شک یکی از مزیت ها و برکات جشنواره «عمار» اکران های مردمی آن است. مستند «چشمه‌ای در میانچال» با توجه به اینکه با محوریت فعالیت‌های مسجد ساخته شده است می‌تواند در بخش اکران مردمی در مساجد کشور اکران شود.