قلعه شوش یا آکروپل

قلعه شوش یا آکروپل، قلعه ای ساخته شده از آجرهای باستانی

قلعه شوش

قلعه شوش ۱۲۰ سال قدمت دارد و در دوره قاجار به خواست دمورگان ساخته شد و معماران قلعه دزفولی بودند

قلعه شوش یا آکروپل یکی از زیباترین قلعه‌هایی است که در ایران ساخته شده است. این قلعه که به قلعه فرانسوی‌ها نیز مشهور است قدمتی حدود ۱۲۰ سال دارد و در دوره قاجار ساخته شده است. برخی از کسانی که از تاریخ ساخت قلعه مطلع نیستند، تصور می‌کنند این قلعه قدمت بیشتری دارد. در حالی که آنچه سبب شهرت این قلعه زیبا شده است، علاوه بر معماری زیبا و چشم‌انداز خاص قلعه، آجرهایی است که از کاخ داریوش به دست آمده و در ساخت قلعه شوش استفاده شده است. برخی از آجرهای به کار رفته در این قلعه منقوش به خط میخی زیگورات چغازنبیل هستند که به دست معماران دزفولی بنا شده‌اند. یکی از معماران اصلی قلعه، با نام مصطفی دزفولی شناخته می‌شود.

فرانسوی‌ها و قلعه شوش

اولین حرکت‌های باستان‌شناسی در محوطه تاریخی شوش در سال ۱۸۵۱ توسط کنت لفتوس انگلیسی آغاز شد. مدتی بعد، ژان و مارسل دیولافوای فرانسوی فعالیت‌های او را ادامه داده و کارشان توسعه پیدا کرد. تپه‌های شوش نظر دمورگان را بسیار به خود جلب کرد و با هدف یک تحقیق دراز مدت کار خود را شروع کرد.

چون در این زمان آثار ارزشمندی از این منطقه کشف شد و امنیتی برای حفظ این آثار وجود نداشت، هیئت فرانسوی تصمیم به ساخت مکانی در این محوطه تاریخی برای نگهداری آثار تاریخی گرفت. در سال ۱۸۹۸ میلادی ژان ژاک دومورگان قلعه شوش را از آجرها و آثار بازمانده از بنای کاخ داریوش ساخت.

معماری قلعه شوش

معماری قلعه شوش شباهت بسیاری به زندان باستیل در فرانسه دارد. پلان قلعه شوش به شکل ذوزنقه ساخته شده است. این ذوزنقه قاعده‌ای کوچک در سمت شمال دارد. دورتادور این ذوزنقه راهرویی واقع شده است و ردیف اتاق‌هایی به‌سمت حیاط، بر گرد آن قرار گرفته‌اند. تقسیم‌بندی کلی قلعه با دو حیاط و فضای پیرامون آن شکل گرفته است. قلعه دارای سه ورودی است که یکی از آن‌ها در حال مسدود شدن است. این قلعه روی بلندترین نقطه شهر شوش قرار گرفته است.

عکس از سمیه ایمانیان

قلعه شوش مثل قلعه‌های قرون وسطی در اروپا از دو حیاط تشکیل شده که حیاط دوم آن مرتفع‌تر از حیاط اول است. در زیر حیاط دوم ۲ تالار (زیرزمین) تعبیه شده است. مصالح قلعه از خشت ساخته شده، اما روکشی از آجر روی این خشت‌ها قرار دارد که این آجرها مربوط به ادوار مختلف تاریخی است. عناصر تشکیل‌دهنده معماری قلعه شوش شامل طاق‌های رومی، درگاه‌های قوسی و تزیینات آجری است که از معماری ایرانی الهام و مایه گرفته‌اند. معماران اصلی این بنا دو تن از معماران دزفولی بوده‌اند.

از سال ۱۳۷۱ از قلعه شوش به‌عنوان نوعی موزه استفاده شده و اشیای تاریخی در آن نگهداری می‌شوند. قلعه شوش دارای اتاقی کوچک شیشه‌ای است که به کلاه فرنگی شهرت دارد. همچنین برج استوانه‌ای که در ضلع غربی بنا قرار دارد، مربعی شکل است و به‌عنوان کبوترخانه مورد استفاده قرار می‌گرفت. برج دیگر این بنا در وسط حیاط قرار گرفته است که به برج شمالی نیز شهرت دارد. شکل این برج به‌صورت دایره تعبیه شده است.

تزیینات قابل ذکر قلعه شوش، نعل درگاه‌های قوسی و ایجاد نماهای تزیینی با آجر و نقاشی‌هایی به سبک تلفیقی اروپایی و شرقی و آجرهای کتیبه‌دار چشمگیرتر هستند. به دلیل وجود انواع آجر، به‌خصوص آجرهای کتیبه‌دار با ابعاد مختلف و منقوش مینایی، نام دیگر قلعه شوش را موزه آجر گذاشته‌اند. این قلعه در زمان‌های جنگ تحمیلی ایران و عراق، مورد حمله دشمن قرار گرفت و آسیب‌های بسیاری را متحمل شد. از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۳ قلعه شوش چندین بار مرمت اصولی شد، اما در سال ۱۳۷۵ میراث فرهنگی در یک اقدام نابجا قسمتی از راهروها و اتاق‌ها را رنگ‌آمیزی کرد و بنا از بکر بودن و اصالت خود فاصله گرفت.

قلعه شوش در شهر شوش، خیابان طالقانی روی تپه آکروپل واقع شده است. این قلعه در تاریخ دهم مهر ماه ۱۳۸۰ خورشیدی با شماره ۳۹۸۳ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. در حال حاضر قلعه شوش یکی از مکان‌های پرگردشگر به حساب می‌آید. این بنای تاریخی در ایام تعطیل سال بسیار شلوغ است. اما گاهی با وجود بازدیدکنندگان بسیار هم درهای قلعه بسته است. دلایل علاقه به این قلعه زیبا، مصالح به کار رفته از کاخ باستانی داریوش در این قلعه است. اگرچه بسیاری بر این عقیده‌اند که کار فرانسوی‌ها در این زمینه کار صحیحی نبوده، اما عده‌ای هم هستند که معتقدند اگر این آجرها و مصالح در این بنا به کار نمی رفتند، شاید امروز از بین رفته بودند و هیچ اثری از آن‌ها باقی نمانده بود. گردشگرانی که به تاریخ باستانی ایران علاقه بسیار دارند، بر این نکته اذعان می‌کنند که قلعه شوش تکه‌ای از چغازتبیل و کاخ داریوش را در خود به امانت محفوظ داشته است.

آسیب دیدن شدید قلعه شوش، سبب شده اکثر مواقع درب‌های آن برای ورود بازدیدکنندگان بسته باشد

قلعه شوش امروزه دچار آسیب‌های بسیاری شده و در برخی موارد حتی ساختمان قلعه دارای شکاف‌هایی شده است. فرسایش قلعه در اثر عوامل طبیعی و نم برداشتن دیوارهای قلعه از مهم‌ترین آسیب‌های قلعه است. قلعه شوش بدون پی ساخته شده، بنابراین احتمال ریزش آن در اثر آسیب بسیار زیاد است. شاید یکی از دلایلی که سبب می‌شود درهای این اثر تاریخی در اغلب اوقات بسته باشد، ترس از فرو ریخت قلعه است. در حالی که باید این قلعه تاریخی مورد مرمت قرار گرفته و با رفع آسیب‌ها و ایمنی شدن در معرض بازدید گذاشته شود.