شهر دوستدار سالمند تنها معطوف به افراد سالخورده نیست

سالمندان با افزایش امید به زندگی سریع‌ترین رشد را بین گروه‌های جمعیتی دارند. تعداد افراد بیش از ۶۰ سال از ۱۱درصد در سال ۲۰۰۶ به ۲۲درصد در سال ۲۰۵۰ خواهد رسید. در آن هنگام برای اولین‌بار در تاریخ، تعداد سالمندان از کودکان زیر ۱۴سال نیز بیشتر خواهد شد.

سالمندی، فرآیندی زمانی است که افراد در ۶۵ سالگی و بالاتر از آن، درمعرض آن قرار میگیرند. گاهی در ملاک سنی، تفاوت‌هایی دیده می‌شود، اما به‌نظر می‌رسد براساس گروه‌بندی سه‌گانه، آغاز ۶۵ سالگی برای تشخیص سالمندی مناسب‌تر است.

رشد سالمندی در کشورهای درحال‌ توسعه بیشتر از کشورهای پیشرفته است؛ تا سال ۲۰۵۰، ۷۹درصد سالمندان جهان در این کشورها خواهند زیست. بر اساس آخرین نتایج سرشماری در ایران (۱۳۹۵)، جمعیت افراد ۶۰ سال و بیشتر از آن ۹درصد است که ۷ میلیون نفر را شامل می‌شود. بنابراین، ایران نیز مانند کشورهای دیگر در حال تغییر الگوی جمعیتی به سمت پیرشدن است.

بر طبق آمار و ارقام موجود روند سالمندی در جهان و ایران رو به افزایش بوده و این افراد با حضور خود در فضاهای شهری می‌توانند موجبات پایداری و سرزندگی فضاهای شهری و در نتیجه ارتقاء کیفیت آنها شوند. سالمندی سیری عادی در زندگی انسان است که هر فرد در طول زندگی خویش با آن مواجه خواهد شد و در پی آن تغییراتی را در توان جسمی و حسی خود تجربه خواهد نمود. فرایند ایجاد محیط‌های دوستدار سالمند از چالش‌های کلیدی سیاستگذاران در سطح بین‌المللی است.

هدف اصلی شهرهای دوستدار سالمند، تسهیل فرایند سالمندی فعال است

فضای شهری ایده‌آل، فضایی است که در آن، عدالت شهروندی رعایت شده باشد و تمامی شهروندان بتوانند از این فضا استفاده کنند. سالمندان درواقع، بخشی از شهروندان آسیب‌پذیر شهر به شمار می‌روند و درصورتی‌که فضاهای شهری برای آنان مناسب‌سازی شود، پیامد مثبت آن برای سایر اقشار جامعه نیز خواهد بود.

بر اساس رویکرد سازمان بهداشت جهانی، شهرهای دوستدار سالمند شامل آن دسته از فضاهای شهری می‌شوند که توزیع خدمات عمومی در آن‌ها به گونه‌ای است که حداکثر تناسب با نیازها و محدودیت‌های افراد سالمند را دارد. بر اساس این تعریف، خدمات حمل‌ونقل، امور اداری، شبکه‌های مخابراتی و ارتباطات رسانه‌ای، ساخت‌وساز اماکن و طراحی معماری شهری و خدمات فرهنگی و بهداشتی به شکلی ارائه می‌شود که افراد سالمند بدون وابستگی یا با دریافت حداقل کمک از دیگران، بتوانند از این امکانات بهره‌مند شوند. علاوه بر این، در چنین شهرهایی توجه به نیازهای افراد سالخورده به مثابه ضرورتی در شاخص‌های فرهنگی و تعاملات بین فردی، مدنظر قرار می‌گیرد.

سازمان بهداشت جهانی هشت شاخص و مؤلفه اصلی را به‌عنوان معیارهای جهانی شهر دوستدار سالمند درنظر می‎گیرد که بعضی از کشورهای توسعه‌یافته از آن‌ها فراتر رفته‌اند. شاخص‌های فضاهای باز شهری، ساختمان‌ها و مکان‌های عمومی، شاخص‌های حمل‌ونقل، شاخص‌های ایمنی و سهولت تردد، شاخص‌های احترام اجتماعی، شاخص‌های مشارکت و روابط اجتماعی، شاخص‌های بهداشت ودرمان و شاخص‌های فرهنگی و تفریحی از جمله این معیارها هستند؛چراکه این شاخص‌ها، اهمیت بسیاری در ارتقاء کیفیت زندگی و حفظ توأمان سلامت جسم و روح سالمندان در اجتماع شهری دارند.

آمارهای سازمان‌های بین‌المللی نشان می‌دهد جهان درحال حرکت به‌ سمت پیرشدن است و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ به‌ویژه شهر مشهد که ضمن متابعت از الگوی کشوری ساختار جمعیت، به‌دلیل وجود بارگاه حضرت رضا(ع) شاهد مهاجرت و سکنی‌گزیدن تعدادی از سالمندان از شهرها و مناطق دیگر کشور است. براین‌اساس، این شهر در آینده‌ای نزدیک، تعداد زیادی سالمند در ساختار جمعیتی خود خواهد داشت. مدیریت جمعیت سالمند و رفع نیازهای جسمی- روانی آنها نیازمند بررسی نیازهای آنان در مرحله اول و برنامه‌ریزی برای رفع این نیازها در قالب طرح‌های موجود یا طرح‌های شهری آتی است. واقعیت این است که سالمندی، وضعیتی است که تا آن را تجربه نکرده‌ایم، کمتر قابل‌درک است. از این‌رو، برای شناخت نیازهای جسمی و روانی سالمندان، بهترین گزینه مراجعه به خود آنهاست.

پرداختن به شهری سالمندمحور کمک به سالمندان نیست، بلکه امید دادن به میانسـالانی اسـت که در مسیر گذر عمر به انتظار رسیدن به سر منزل مقصود پیری و سالمندی هستند.

شهر دوستدار سالمند لزوماً معطوف به افراد سالخورده نیست

یک شهر دوستدار سالمند با بهینه سازی بهداشت، مشارکت و امنیت برای ارتقاء کیفیـت زنـدگی سالمندان، سالمندی فعال را ترغیب می‌کند. در شهر دوستدار سالمندان، ساختار و خدمات به گونـه‌ای ساماندهی می‌شوند که برای کلیه سالمندان، با نیازهـا و توانـایی‌هـای متفـاوت، قابـل اسـتفاده و در دسترس باشد. در حقیقت، شهر دوستدار سـالمندان بـه معنـی شـهر دوسـتدار سـالمندان، کودکـان و خانواده‌ها و در واقع شهر دوستدار مردم است.

آنچه از اهمیت زیادی در برنامه‌ریزی شهر دوستدار سالمند برخوردار است، این است که بدون آگاهی از نیازهای اساسی و ابعاد سالمندی نمی‌توان به برنامه‌ریزی در راستای رفاه روانی و اجتماعی این قشر پرداخت.

تلاش در جهت حفظ سرزندگی سالمندان از طریق فراهم کردن زمینه حضور و مشارکت شهروندی سالمندان در فضاهای عمومی شهری می‌تواند یکی از عوامل دستیابی به اهداف متعالی سالمندی موفق باشد؛ چراکه سالمندی موفق، تقلید جوانی نیست، بلکه درگیری و تعامل فعال سالمند با مردم، گروه‌ها، فعالیت‌ها و در کل با زندگی است.

شهری که فضای مناسبی برای زندگی سالمندان باشد، برای همه اقشار از سنین و جنسیت‌های مختلف، شهر مناسبی برای زندگی است؛ به عنوان‌مثال از میان رفتن موانع تردد در معابر شهری، نه تنها امکان زندگی راحت‌تر را برای سالخوردگان فراهم می‌کند بلکه برای افراد معلول یا کودکان نیز مفید است.

بسیاری از سالمندان از فضاهای شهری جهت گذران اوقات فراغت و تفریح با هم سن و سالان خود استفاده می‌کنند. سالمندان به‌عنوان گروه سنی آسیب‌پذیر برای حضور در فضاهای شهری خواسته‌ها و دغدغه‌هایی دارند و این در حالی است که مواردی همچون ایمنی فضاهای عابر پیاده، اندازه، ابعاد و اندازه بلوک‌های ساختمانی در شهرهای ایران در وضعیت اسف‌باری قرار دارند و مواردی همچون رمپ‌ها و پله‌های ورودی ساختمان‌ها، کف سازی پیاده‌روها و دسترسی به سطل‌های زباله نیز وضعیت مطلوبی ندارند. بحث «شهر دوستدار سالمند» نیز در چارچوب عدالت اجتماعی در شهر و ضرورت شکل‌گیری شهرهای عدالت محور مطرح شده و هدف از آن مهیا کردن شرایط لازم برای بهبود کیفیت زندگی سالمندان است.

منابع:

* ترقی، ز و ایلالی، ا. (۱۳۹۷). «مقایسه نگرش سالمندان و مدیران نسبت به وضعیت شاخص‌های شهرهای دوستدار سالمند». سالمند: مجله سالمندی ایران. دوره دوم. شماره ۱۳. صص:۲۳۶-۲۴۹.

* نعمتی، د و آقابخشی، ح. (۱۳۹۲). «تهران شهر دوستدار سالمند، گام‌های آغازین تحقق نخستین پایتخت سالمندی جهان». پژوهش اجتماعی. دوره ۶ . شماره  ۱۸. صص: ۱۵ تا ۴۴.

*زرقانی، ه و دیگران (۱۳۹۴). «ارزیابی شاخص‌های شهر دوستدار سالمند در شهر مشهد با تأکید بر شاخص‌های فرهنگی- اجتماعی». پژوهش‌های جغرافیای انسانی. دوره ۴۷. شماره ۴. صص: ۶۷۳-۶۸۸.

*امانی، م و دیگران. (۱۳۹۷). «تحلیلی بر شهر دوستدار سالمند در ایران». جغرافیا و روابط انسانی، دوره۱. شماره ۳. صص: ۸۷۷-۸۹۰.

انتهای پیام